آشنایی مقدماتی با ساز فلوت و چگونگی نواختن آن
به قلم : عسل حناچی (مدرس و نوازنده فلوت)
فلوت یکی از سازهای بادی و با قدمتی طولانی است و انواع مختلفی از آن در دنیا نواخته می شود اما در این مقاله ( آشنایی مقدماتی با ساز فلوت ) به فلوتی که به شکل افقی گرفته میشود و با کلید و از جنس چوب و یا فلز ساخته میشود ، می پردازیم .
اولین باری که سیستم ساخت ، کلیدگذاری و آلیاژهای فلزی در فلوت بکار رفت ، توسط سازنده آلمانی ساز به نام “تئوبالد بوهم” در سال 1847 بود .
در طول سالهای متمادی اسامی مختلفی به این ساز داده اند : “فلوت بوهم” ،”فلوت تراورسو” ، “فلوت ترانسورس” ، “فلوت کنسرتی” ، “فلوت سوپرانو” ، “فلوت کوک دو” و حتی “فلوت استاندارد” اما در بیشتر موارد تنها با نام بردن از “فلوت” به تنهایی ، مقصود همین فلوت است که در موسیقی کلاسیک ، جز ، راک و پاپ … به ایفای نقش میپردازد .
فلوت با صدای نافذ و دلنشین خود امکان نواختن در ارکستر ، تکنوازی و یا همراهی ساز دیگر را دارد .
خانواده فلوت ، خانواده نسبتاً بزرگی است : “پیکولو” ، “فلوت” ، “فلوت آلتو“، “فلوت باس” ، “فلوت دوبل آلتو” و “فلوت دوبل باس” جزء این خانواده هستند .
در ابتدا ممکن است با دیدن ساختمان کامل و پیشرفته فلوت ، فراگیری و نواختن آن کمی دشوار بنظر برسد ، ولی با کمی آشنایی می توانید یادگیری آن را به سرعت آغاز کنید .
اولین قدم شناخت قسمتهای مختلف ساز و عملکرد آنهاست .
قسمتهای مختلف فلوت را شناخته و آنها را به هم وصل کنید و آنها را در دست بگیرید ، بعد از تمرین نفس گیری و پیدا کردن وکنترل صدای درست ، مرحله بعدی تغییر نت ها است که با باز و بسته کردن کلید ها ( که منجر به کوتاه و بلند شدن طول لوله صوتی میشود ) میتوانید صداهای متفاوتی از ساز را تولید کنید و با تمرین های روزانه مهارت خود را ، هر روز بیشتر از قبل کنید .
آشنایی مقدماتی با ساز فلوت
بخش 1 : تهیه ساز و قسمت های مختلف آن
1 – خریداری فلوت مناسب از فروشگاه های معتبر موسیقی
قبل از خرید بهتر است از استادان این ساز اطلاعاتی کسب کنید و حتی در صورت امکان و با هماهنگی جلسه ایی حضوری را برای آشنایی بیشتر با این ساز و استاد مورد نظر و آگاهی از فرم لب ها ، دهان و تولید صوت در ساز داشته باشید .
همچنین می توانید با فروشندگان فروشگاه ها صحبت کنید تا بهترین نوع فلوت برای آغاز یادگیری و با هزینه مناسب را به شما معرفی کنند .
اگر می خواهید در هزینه فلوت صرفه جویی کنید ، بررسی کنید که آیا فروشگاه های ادوات موسیقی ، ساز دست دوم خوب و سالمی برای ارائه دارند یا خیر .
متأسفانه گاهی شاهد فلوت های نو و مبتدی هستیم که با قیمت های بسیار ارزان تر از دیگر فلوت ها در همان سطح مبتدی ، به فروش میرسند اما باید دلیل این تفاوت زیاد در قیمت را در کیفیت آن جستجو کنید .
در این فلوت ها جنس قطعات ، دقت ریخته گری و سوار کردن قطعات بر روی ساز کیفیت بالایی ندارند .
همینطور برخی از فروشگاه های ساز گزینه های مختلفی برای خرید ادوات موسیقی ارائه می دهند که می توانید هزینه را بتدریج پرداخت کنید .
نکته : اگر در آموزشگاه موسیقی در حال یادگیری ساز هستید ، بررسی کنید که آیا آموزشگاه شما سازهای موسیقی را کرایه می دهد یا خیر . اگر چنین بود می توانید بدون نیاز به خرید ساز ، تا مدتی مشغول به فراگیری آن شوید . البته این مورد در کشور ما زیاد اتفاق نمی افتد .
(پیشنهاد خانه فلوت ایران : فلوت شاپ | فروشگاه تخصصی سازهای بادی)
2 – سرهم کردن قطعات اصلی فلوت
بخش بالایی فلوت یا همان سرساز در واقع جایی است که و صفحه لب (دهانه) و سوراخ اصلی دمیدن ، روی آن قرار دارد .
فلوت را به لب نزدیک می کنید ، تکیه میدهید و در آن می دمید .
بخش بالایی و بدنه فلوت را از جعبه خارج کنید .
بخش بالایی فلوت ( سرساز ) را از بالا داخل بدنه فلوت کرده ، بچرخانید و درجای خود محکم کنید .
- دقت کنید که در زمان وصل قسمت های فلوت ، به آن صدمه نزنید . همیشه در هنگام وصل یا جدا کردن قطعات اصلی ، دست خود را در قسمتی بگذارید که هیچ کلید یا میله اتصالی وجود ندارد ، روی هیچ یک از میله ها و کلید ها در پایه و بدنۀ فلوت نباید فشاری وارد شود ، زیرا امکان تاب خوردن و جابجایی آنها وجود دارد و در عملکرد و سرعت پاسخگویی و صدا دهی ساز ، دچار مشکل خواهد شد .
آشنایی مقدماتی با ساز فلوت
3 – تنظیم سر ساز با بدنه فلوت
سوراخ سر ساز را با اولین کلید در بدنه فلوت در یک راستا قرار داده و تنظیم کنید .
اولین کلید روی بدنۀ فلوت را نشانه کنید ، سر ساز را بچرخانید تا سوراخ دهانه هم تراز با این کلید قرار گیرد .
فلوت را مقابل چشمان خود نگه دارید و به بدنه آن نگاه کنید تا بتوانید قرارگیری دقیق آنرا بررسی کنید .
اگر سوراخ خیلی بیرون تر یا داخل تر از کلید اول قرار گرفته باشد ، نواختن فلوت برایتان دشوار خواهد شد .
نکته : تنظیم سوراخ سر ساز فلوت بنا به شکل لب ها ، وضعیت فک و دندان ها در افراد مختلف ، متفاوت است بنابراین این صدا هست که در الویت قرار میگیرد و شاید لازم باشد تا با کمی تغییر و آزمون و خطا به جا و صدای مناسب برسید .
آشنایی مقدماتی با ساز فلوت
4 – وصل قسمت بدنه و پایه ساز
بخش پایینی ( پایه ساز ) آخرین قسمتی است که بر روی آن کلید ها و میله هایی قرار دارد .
پایه ساز را به آرامی به بدنه وصل کنید تا میله اتصال فلزی کلیدهای پایه ، در امتداد و در عین حال وسط کلید های بدنه ، تراز شود و در جای خود قرار دهید .
- در برخی از مدل ها طول ساز کمی بلندتر شده و یک کلید به آن اضافه شده است ، به همین دلیل در این مدل ها کمی وزن پایه ساز سنگین تر است و در جابجایی آن دقت لازم است .
بخش 2 : نگه داشتن فلوت در هنگام نواختن
1 – دست چپ
کلید های بالای بدنه و نزدیک به سرساز را با دست چپ خود کنترل کنید .
اولین نشانه جای انگشتان را روی قسمت بالا و البته زیر بدنۀ فلوت در نظر بگیرید و انگشت شست خود را روی آن قرار دهید طوری که کف دست رو به بالا باشد .
بقیۀ انگشتان را روی کلیدهای سمت دیگر فلوت قرار دهید .
انگشت اشاره ، وسط و حلقه را به ترتیب روی دومین ، چهارمین و پنجمین کلید قرار دهید .
انگشت کوچک را روی کلید جانبی که شبیه به پاروی کوچکی و از بقیه بلندتر است ، قرار دهید .
در دست چپ ، از کف دست خود ، انگشت شست و همینطور جایی روی بند سوم انگشت اشاره استفاده کنید تا وزن فلوت را تحمل کنید .
2 – دست راست
از دست راست خود برای کنترل کردن کلید های انتهایی و پایه فلوت استفاده کنید .
از انگشت شست خود برای تحمل وزن بیشتری در انتها استفاده کنید .
سعی کنید کف دستانتان را دور از فلوت قرار دهید تا براحتی کلید ها را از بالا و با انگشتان منحنی و گرد ، باز و بسته کنید .
اینبار جهت قرار گرفتن دست مخالف دست چپ است .
سه کلید انتهایی را روی بدنۀ فلوت مشخص نمایید .
انگشت اشاره ، وسط و حلقه را روی هر یک از کلید های انتهایی بدنه قرار دهید .
با انگشت کوچک خود اولین کلید روی قسمت پایه را فشار دهید .
نقاط کنترل وزن انتهای فلوت ، بیشتر روی شست و انگشت کوچک دست راست است .
- انگشتان خود را طوری خم کنید که دستتان در زمان نگه داری فلوت ، حالت حرف C را بخود بگیرد .
- به جهت قرار گرفتن مچ دست راست دقت کنید گاهی مچ با چرخیدن به سمت انگشت اشاره و خوابیدن روی بدنه فلوت تمایل دارد که در اینصورت مشکلات زیادی برای حرکت انگشتان و عملکرد آن پیش میاید .
- نحوه قرار گرفتن مچ در دست چپ بسیار مهم و البته متفاوت از دست دیگر است زیرا مچ دست راست مانند پایه ایی بیشترین وزن فلوت را نگه داشته و از وارد آمدن فشار زیاد روی انگشتان که میتواند تا ساعد ، بازو و گردن پیش برود ، جلوگیری می کند .
- کلید ها را فشار ندهید ، در عوض سعی کنید انگشتان خود را روی آنها قرار دهید .
- تلاش کنید در هنگام بالا بردن و یا نواختن ساز از هر انقباضی در عضلات کف دستان ، انگشتان ، مچ ها ، ساعد ها ، بازو ها و گردن جلوگیری کنید .
- تا جای ممکن انگشتان سبک و نزدیک به کلیدها باز و بسته شوند .
نکته: انگشتان شما در زمان نواختن فلوت و باز و بسته کردن کلیدهای اصلی ، روی کلید های جانبی حرکت نمی کنند . با اینکار نت ها و صداها را اشتباهی می نوازید .
3 – زاویه نگه داشتن فلوت
حالت درست بدن در هنگام فلوت نواختن بسیاری از تکنیک ها را آسان میکند .
بازوهای خود را آزاد بگذارید و از بدنتان کمی دور کنید . حالا فلوت را بالا آورده و به لبان خود نزدیک کنید .
اطمینان حاصل کنید که فلوت به موازات زمین قرار گرفته است .
این مطلب از آنجا حائز اهمیت است که در ابتدای فراگیری ، دقت و تشخیص درست اصوات با گوش به درستی صورت نمیگیرد و گوش نیاز به زمانی برای تربیت شنیداری دارد ، موازی نگه داشتن فلوت با گردن و سر صاف ، دقت نوازنده را در ارتباط با لب ها ، سر ساز و صدای تولید شده و هدر نرفتن هوا و انرژی ، بیشتر میکند .
گرچه عموماً نوازندگان حرفه ایی با کنترل و مهارت خود در تولید صوت مناسب ، کمی پایه ساز را به سمت پایین آورده و بدن و عضلاتی راحت همراه با صدایی با کیفیت دارند .
- اگر به حالت ایستاده فلوت می نوازید ، پاهای خود را به عرض شانه باز کنید و محکم و استوار بایستید . از کف پاها تا شانه ها کمی به سمت راست متمایل باشید ولی فلوت و صورت خود را به سمت روبرو ، پایه نت و یا آینه نگه دارید ( لازم به ذکر است که تمرین مقابل آینه بسیاری از مشکلات بدن را به ما یادآوری میکند ). دلیل اینکار ایجاد فضایی برای ساعد ، بازو و عضلات دست راست است تا عملکرد بهتری داشته باشند . در بیشتر موارد نوازندگان فلوت ایستاده ساز مینوازند پس بهتر است با تمرینات روزانه ، کنترل و مدیریت انرژی و توان را طولانی تر کنید . این توضیح تنها برای تمرکز بیشتر به بدن است و همانطور که میدانیم با آزادی ، رهایی و حتی حرکت بدن و همراه بودن با موسیقی مغایرتی ندارد .
بخش 3 : تولید صوت در فلوت
1 – کوک کردن فلوت
فلوت را با تنظیم جای سرساز و بدنه ، کوک کنید .
از یک دستگاه کوک استفاده کنید و یا برنامه های مخصوص کوک نت های موسیقی را از اینترنت دانلود کنید .
در ابتدا از کیفیت دمیدن و صدای تولید شده اطمینان حاصل کنید و نتی را بنوازید و بعد بررسی کنید که آیا کوک است یا خیر .
در ابتدا اینکار با نت ” لا ” انجام میشود اما چک کردن تمام نت ها هم تمرین خوبی برای بالا بردن کیفیت و کوک دقیق در نت های دیگر میشود .
( لازم به ذکر است که در فلوت برای نواختن نت های دقیق نیاز است که نتها نسبت به همدیگر نیز با رعایت نسبت و کوک درست تولید شوند ).
اگر صدا بیش از حد بالا و تیز بود ، قسمت سر ساز را به آرامی “بیرون” بیاورید و طول ساز را بیشتر کنید با اینکار کوک را “کمتر” خواهید کرد .
اما اگر صدای تولید شده نسبت کمتری با کوک دارد ، با “داخل بردن” سرساز در بدنه و کوتاه کردن طول فلوت ، آنرا به “کوک بیشتر” نزدیک کنید .
در تفاوت های ناچیز با کنترل لب و زاویه فوت میتوانید مشکلات کوک را کنترل کنید .
دقت شنیداری در این مرحله اهمیت زیادی دارد و یادتان باشد که زاویه فوت ، شدت هوا و همینطور کنترل لب ها در این مرحله تاثیر بسزایی دارد .
2 – دمیدن در سر ساز فلوت
صدای فلوت از لرزیدن و مرتعش شدن هوای داخل لوله ساز با فوت نوازنده ایجاد می شود .
کنترل فوت و دمیدن در ساز ابتدا باید از “سر ساز” آغاز شود زیرا لرزاندن هوای لوله سر ساز که حدود 20 سانتیمتر طول دارد بسیار آسان تر از حدود 65 سانتی متر لوله کل ساز فلوت است .
تمرین با سرساز مقدمه خوبی برای نواختن با کل ساز است .
3 – نواختن نت های پایه یا اولیه
سوراخ فلوت را زیر مرکز لب پایینی خود قرار دهید .
وقتی فلوت را به موازات زمین نگه داشته اید ، سوراخ اصلی را زیر مرکز لب پایینی خود قرار دهید . فلوت را روی چانه و لب زیرین متعادل کنید و تکیه دهید .
اطمینان حاصل کنید که سوراخ سر ساز دقیقا در مرکز لب پایینی قرار دارد تا بهترین صدا را تولید کند .
در شرایطی که به طور طبیعی سوراخ لب کمی از مرکز دور باشد ، سوراخ سر ساز را زیر سوراخ لب ببرید زیرا مهم محل خروج هوا است تا بدون مانع و در کوتاهترین مسیر وارد سر ساز شود و تن و صوت مطلوبی را تولید کند .
- اگر سوراخ در جای نامناسب قرار گیرد ، صدای خوبی تولید نمی شود .
4 – حالت لب ها در فلوت
گوشه های لب ها را کمی بکشید ، مانند تبسم کردن ولی لبانتان ، عضلات صورت و همینطور اطراف بینی خود را راحت و آزاد بگذارید .
کنترل و آگاهی در عضلات وسط لب بسیار مهم است .
زیرا با کنترل آن ، مسیر فوت هدایت شده و از اتلاف آن جلوگیری می شود .
به طور مثال تصور کنید می خواهید حرف “م” را تلفظ کنید تا لب و دهانتان در موقعیت مناسب قرار گیرد .
نکته : می توانید اینکار را ابتدا با سرساز فلوت تمرین کنید.
5 – زاویه و جهت فوت
هوا را از وسط لب های خود به سمت سوراخ سرساز و به بیرون و البته به جهت پایین بدمید .
مانند زمانیکه حرف “پ” را تلفظ می کنید ، کمی لب های خود را باز کنید تا هوا درون سوراخ فلوت وارد شود .
یک بازدم قوی و کنترل شده را درون سوراخ فلوت بدمید .
هوا از طریق سوراخ سرساز به لوله سرساز و از آن به بدنۀ فلوت وارد می شود و ایجاد صدا می کند .
در حقیقت با فوت نوازنده ، هوای داخل لوله مرتعش شده و تولید صوت میکند .
- دهان خود را بیش از حد باز نکنید در غیر اینصورت هوای زیادی هدر می رود .
- اگر صدایی از فلوت خارج نشد ، سعی کنید با کمی حوصله ، آزمون و خطا ، همینطور تغییرات جزیی جای لب ها ، مسیر هوا را حرکت دهید تا جریان هوا دقیقا روی سوراخ سر ساز فلوت باشد .
- در هنگام دمیدن از آزادی فک ها و همینطور گلو اطمینان حاصل کنید .
6 – تمرین نفس گیری عمیق
سرعت تنفس خود را به آرامی کنترل و تنظیم کنید .
بهترین راه ، دقت به نفس های طبیعی از بینی و دهان است .
در طول تمرین دقت کنید تا عضلات بین دنده ها ، شانه ها و قفسه سینه درگیر نباشند .
گر چه تمرین نفس گیری از بینی به ما کمک بسیاری در شناخت از حجم شش و آزادی عضلات گرفته در صورت و گلو میکند ، اما در بیشتر اوقات نفس گیری از دهان صورت میگیرد زیرا حجم بیشتر هوا با سرعتی بالا از دهان امکان پذیر است .
نفس عمیق بکشید و به آرامی درون سوراخ بدمید تا نتهایی با تن پر حجم و با انرژی تولید کنید .
7 – تکنیک زبان زدن
در هنگام نواختن فلوت ازحرکت زبان برای شروع و جدا کردن نت ها استفاده می شود .
با حرکت زبان به سمت سقف دهان و ضربه نرم اما سریع میتوانید نت های جدا و با شروعی تمیز و دقیق داشته باشید .
البته اینکار بدون جریان درست و صحیح هوا بی نتیجه خواهد بود ، زیرا ضربه زبان در حقیقت کمکی است که برای سرعت خروج هوا در لحظه ایی مشخص .
بنابراین هرچه مقدار هوا بیشتر باشد صدای ساز هم مطلوب تر است .
در هنگام دمیدن در فلوت ، زبان خود را مانند تلفظ واژۀ “Too”و یا “Du” حرکت دهید .
اینکار به شما کمک می کند نت هایی که می نوازید را از هم تفکیک کنید .
می توانید بعد از زبان زدن با ادامه فوت طول صدا را به اندازه مورد نظر کوتاه و یا طولانی بکشید دهید تا نت های طولانی تر یا کوتاه تر را تولید کنید .
- این نت ها “نون لگاتو” و در حالت کوتاهتر و خشک تر “استاکاتو” نامیده می شوند .
8 – انگشت گذاری فلوت
به جدول انگشتان نگاه کنید تا با شیوۀ نواختن نت های مختلف آشنا شوید .
(مشاهده کنید : کاملترین چارت انگشت گذاری فلوت)
جدول انگشتان به شما کمک می کند که نت ها را به شیوه ای صحیح بنوازید .
دقت کنید که جدول انگشتان برای انواع فلوت متفاوت است و شما باید جدول متناسب با فلوت خود را پیدا کنید .
هر یک از نت ها را با دقت و به آرامی بنوازید و تمرین کنید .
در دو قسمت صدایی از صداهای فلوت تا حد زیادی انگشتان مشابه هم گرفته می شوند و نیاز به تغییر مقدار ، جهت و کنترل فوت است .
گاهی تمرین انگشت گذاری را بدون فوت کردن انجام دهید .
ابتدا نشسته و فلوت را به پا و شانه خود تکیه داده و نحوه باز و بسته کردن کلید ها را نظاره کنید تا از قدرت ، سرعت و هماهنگی حرکت بین انگشتان اطمینان حاصل کنید .
- بسیاری از کتاب های فلوت ، جدولی برای انگشتان دارند که می توانید به آنها مراجعه کنید .
یادآوری : در پایان لازم است تا به این نکته اشاره شود که این مطالب تنها بخشی مقدماتی برای آشنایی با ساز فلوت بوده و نیاز به تمرین و ممارست در کنار مدرس و استاد این ساز ، بسیار ضروری است .
زیرا هر فرد از نظر جسمی ، هوش یادگیری و عملکرد ، متفاوت و متنوع بوده و این مدرس است که بنا به نیازهای موجود راه های مختلفی را برای هنرجو پیشنهاد کرده و در نظر میگیرد .
مقاله : آشنایی مقدماتی با ساز فلوت
به قلم : عسل حناچی (مدرس و نوازنده فلوت)
آشنایی مقدماتی ساز فلوت / آشنایی مقدماتی ساز فلوت / آشنایی مقدماتی ساز فلوت
این پست دارای 3 نظر است
بسیار مقاله مفید و کاملی بود.
مقاله بسیار خوبی بود و کلی استفاده کردم.
بدون شک استاد عسل حناچی یکی از برجستهترین اساتید فلوت ایران هستند.
با درود و سلام
سال نو مبارک
مطالب این صفحه بسیار مفید بود .
سپاس